Als je echte klachten hebt, maar uit lichamelijk onderzoek komt niets tevoorschijn en je reageert ook niet op de behandeling die je krijgt, denk dan eens buiten de vaste kaders. Heb je een tijd geleden misschien iets meegemaakt wat grote indruk op je maakte? Dat kan een eenmalige gebeurtenis zijn met een grote impact zoals een echtscheiding, de dood van een dierbare, ontslag of pensioen maar je kan bijvoorbeeld ook getuige zijn geweest van een ongeluk of een natuurramp. Stapeling van gebeurtenissen, zonder dat je tussendoor hebt kunnen herstellen, is een andere mogelijkheid waarvan het minder bekend is dat dit tot allerlei werkelijke lichamelijke klachten kan leiden die medisch niet verklaarbaar zijn.

Lichamelijke klachten die je werkelijk ervaart, maar die niet kunnen worden aangetoond door bijvoorbeeld bloedonderzoek en scans, zitten niet tussen je oren en je hoeft er ook niet mee te leren leven. Het betekent ook niet dat je een aansteller bent.

Het betekent dat er wezenlijk iets is veranderd in je stresshormonen, waardoor je lichaam reageert met verkramping. Door een hoog adrenalinepeil, kenmerkend voor alle situaties waarin je een acute dreiging of chronische stress ervaart, raken spieren en bindweefsels – myofascia – in het lichaam verkrampt. Het begint bij het hoofd, de reden waarom je met hoofdpijn of zelfs migraine bij de huisarts of neuroloog terechtkomt. Als de verkramping op een andere plaats in je lichaam gaat zitten, kom je misschien met nek- en schouderklachten bij de orthopedisch chirurg, bij de oogarts met verminderd zicht, of bij de kno-arts vanwege veranderde spraak of oorsuizen. Oorsuizen ontstaat als het myofascia dat de botjes in het middenoor bij elkaar houdt onder invloed van adrenaline verkrampt.

Misschien consulteer je de internist met allerlei klachten van slikproblemen tot het prikkelbare-darmsyndroom, of ga je naar de tandarts met tandenknarsen en kaakpijn (de kaakspieren zijn de sterkste spieren in het menselijk lichaam, vraag dat maar eens aan een trapeze acrobaat). Vanwege blijvend hoge adrenalineniveaus kun je zelfs met verminderde vruchtbaarheid – door bijvoorbeeld verkrampte eierstokken – bij de gynaecoloog terechtkomen, of met een blaasontsteking bij de uroloog.

Ik weet zeker dat veel mensen die met hartkloppingen, een verhoogde hartslag of pijn op de borst naar de cardioloog gaan te kampen hebben met de gevolgen van trauma of chronische stress. En datzelfde geldt voor mensen die met astma of hyperventilatie naar een longarts gaan.

Acute stress, chronische stress en posttraumatische stress kan alles beïnvloeden dat door spieren en fascia wordt aangestuurd, wat in feite bijna alles is in het menselijk lichaam. Misschien denk je nu dat deze klachten vanzelf weer over gaan als de stress verdwijnt of als je rust neemt. Helaas is dat niet waar. Hoe dat kan zal ik hieronder proberen uit te leggen.

Lichaam en geest beïnvloeden elkaar wederzijds. Je kunt dat heel eenvoudig voor jezelf vaststellen met het volgende experiment: pak een potlood en steek die horizontaal tussen je tanden. Om dat te doen merk je dat je automatisch je lippen iets van elkaar doet en dat je je mondhoeken iets naar buiten en omhoog trekt. Je glimlacht als het ware. Let nu eens op je gevoel, wat merk je daarbij op aan je stemming? Haal nu hetzelfde potlood tussen je tanden vandaan en plaats hem op je bovenlip. Klem het potlood met je bovenlip tegen het puntje van je neus en laat los. Pas op, zorg ervoor dat het potlood niet op de grond valt! Blijf een paar seconden zo zitten en let eens op de rest van je gezicht. Waarschijnlijk heb je je ogen tot spleetjes samengeknepen onder een diepe frons van je wenkbrauwen. Wat doet dit met je gevoel en wat merk je op aan je stemming? Grote kans dat je je blij voelt met het potlood tussen je tanden en lichtelijk boos met het potlood onder je neus geklemd.

Wie ooit eens echt heel erg boos is geweest, zal op dat moment ongetwijfeld hebben gemerkt dat alle spieren zich spanden: je klemt je kaken op elkaar en balt je vuisten. Je blik wordt stekend en je stem wordt luider. Boosheid is het signaal waardoor je lijf onmiddellijk klaar staat om te vechten. Door angst echter verstrakken we en worden we hyper geconcentreerd: we zijn alert en klaarwakker om dreigend gevaar van alle kanten te signaleren. Je hartslag versnelt om zoveel mogelijk bloed naar je spieren te pompen en er wordt extra bloedsuiker vrijgemaakt om je spieren van voldoende energie te voorzien. Je staat klaar om op ieder moment te kunnen vluchten.

Onze vecht-vluchtreactie heeft zich in de afgelopen twee miljoen jaar ontwikkeld en dit functioneerde prima toen de mens nog onder natuurlijke omstandigheden leefde en voornamelijk met kortdurende stress te maken had, waarna er tijd was voor rust en herstel. Stress stimuleerde ons, zette ons aan tot grotere prestaties dan we voor mogelijk hadden gehouden en hield ons gezond. En in ons moderne leven geldt dit voor gedoseerde acute stress nog steeds: we presteren het beste vlak voor de deadline en door de spanning die we ervaren voor we het podium op moeten is onze speech sprankelender en levendiger dan wanneer we volledig relaxed zijn.

Het probleem ontstaat wanneer de dreiging die uitgaat van acute stress groter is dan we kunnen hanteren (dit noemen we trauma), of wanneer we door opeenstapeling van chronische stress onvoldoende kunnen herstellen. In beide gevallen is er sprake van een lichamelijke en een emotionele-mentale reactie; er bestaan geen emoties zonder lichamelijk equivalent. In onze moderne tijd is stress helaas veel minder duidelijk herkenbaar geworden. Waar vroeger de holebeer en de sabeltandtijger duidelijk herkenbare stressoren waren voor iedereen, is stress nu voor velen iets vaags en persoonlijks geworden. Een scheiding kan een opluchting zijn als je je verlost voelt van een narcistische agressieve partner, maar een drama als je in de steek wordt gelaten voor iemand anders. Waar de één een posttraumatische stress stoornis krijgt doordat hij getuige is van een ongeval, pakt een ander na korte tijd de draad van zijn leven weer op.

Daarbij komt dat we in een tijd en cultuur leven, waarin we onszelf verantwoordelijk houden voor ons succes. Voor velen betekent dit, dat we ons schamen voor emoties als angst en boosheid of wanneer gebeurtenissen ons veel meer van streek lijken te maken dan iemand anders. Op die momenten schiet ons psychologisch afweermechanisme ons te hulp, die het bestaan van emotionele veranderingen kan ontkennen. Psychisch lijken we dan volmaakt in orde, maar dit geldt niet voor ons lichaam. De biochemische veranderingen, zoals een verhoogd adrenalinepeil, veroorzaken psychische angst. Deze angst kan zo ver ontkent of onderdrukt worden dat hij niet wordt opgemerkt door artsen of degene die eraan lijdt. Maar de angst veroorzaakt ook lichamelijke stoornissen, die niet verborgen blijven en die je niet kunt ontkennen. Psychisch kun je jezelf voor de gek houden, maar lichamelijk niet. De herinnering aan wat er is gebeurd is onder de radar verdwenen en is alleen nog zichtbaar en tastbaar aanwezig in de vorm van lichamelijke klachten. De onderdrukte emotie houdt vervolgens de lichamelijke klachten in stand.

Wanneer je niet op een behandeling reageert, depressief blijft of in een voortdurende staat van angst bent, denk er dan aan dat je mogelijk een posttraumatische stress stoornis hebt of andere diepe emotionele pijn die je onbewust door schaamte en negatieve zelfevaluaties ontkent of onderdrukt. Chronische stress of post traumatische stress uit zich vaak in niet-specifieke symptomen die zich manifesteren als hoofdpijn, whiplash, slapeloosheid, irritatie, somberheid of depressie, spanning, misbruik van verdovende middelen, of als het niet functioneren in een relatie of op het werk.

Bij deze klachten kan een therapie helpen waarbij aandacht is voor alle emotionele, mentale, lichamelijke en sociale processen die met de gebeurtenissen samenhangen. Als je jouw verhaal herkent in deze blog, dan ben je van harte uitgenodigd om een afspraak te maken voor een vrijblijvend kennismakingsgesprek. Ik kijk graag samen met jou of ik iets voor je kan betekenen.

In 2014, na een jaar van extreme studiebelasting, werd bij mijn dochter de diagnose chronisch vermoeidheidssyndroom gesteld door de internist. Ze was toen 18 jaar oud. Er werd ons gezegd dat haar klachten konden verbeteren, maar dat wij er rekening mee moesten houden dat de ziekte zou blijven bestaan voor de rest van haar leven. Gelukkig is deze voorspelling niet uitgekomen en is ze nu, 5 jaar later, volledig hersteld.

Chronisch vermoeidheidssyndroom, afgekort CVS wordt ook wel Myalgische Encefalomyelitis (ME) genoemd. ME/CVS is een niet-aangeboren, chronische en complexe ziekte waar meerdere systemen in het lichaam bij betrokken zijn. ME/CVS bestaat uit stoornissen in het afweersysteem, in het autonome zenuwstelstel, in het hormonale systeem en daarnaast uit cognitieve stoornissen. Een deel van de mensen met ME/CVS heeft (chronische) pijn. Het meest opvallende symptoom is totale uitputting, vaak al na de geringste lichamelijke of mentaal-emotionele inspanning. De ziekte overvalt vaak volkomen gezonde jonge mensen in de bloei van hun leven en begint meestal met virus-achtige symtomen die gewoon niet lijken weg te trekken. Andere veelvoorkomende symptomen zijn laaggradige koorts, pijnlijke spieren, slaapproblemen, moeite met helder denken (een soort mist in het hoofd), hoofdpijnen en een zere keel. Omdat deze klachten voor een groot deel overeenkomen met die van fibromyalgie, denken sommige wetenschappers dat de aandoeningen aan elkaar gerelateerd zijn. De diagnose ME/CVS wordt gesteld als de symptomen minimaal 6 maanden aaneengesloten aanwezig zijn en niet worden veroorzaakt door een andere aandoening of ziekte zoals een depressie, burnout, hart- en vaatziekten of kanker.

Omdat ME/CVS niet door een labtest kan worden aangetoond, denken sommige artsen dat het geen echte ziekte is. Veel patiënten wordt verteld dat het ‘tussen hun oren zit’ en dat hun echte probleem angst of depressie is. Hoewel depressie vaak voorkomt bij mensen met ME/CVS is dit geen oorzaak maar een gevolg van hun ziekte en het niet erkend worden in hun ziekte. De depressie die kenmerkend is voor chronisch vermoeidheidssyndroom verschilt van een klinische depressie doordat mensen met CVS zeer gemotiveerd zijn om dingen te ondernemen en zich gefrustreerd voelen door hun onvermogen om te doen wat ze willen. Mensen met een klinische depressie zijn hun interesse verloren en ervaren weinig tot geen plezier in hun leven. Ongeacht deze verschillen zou iedereen met CVS die zich depressief voelt kunnen profiteren van professionele hulp in de vorm van psychotherapie en/of (natuurlijke) antidepressiva.

Hoe ik kan helpen met holistische therapie: in ME/CVS blijkt de stress-as (hypothalamus-hypofyse-bijnieras) een centrale rol te spelen. Veel mensen die de ziekte krijgen, melden dat ze tot het moment van hun instorting ‘de kaars aan beiden uiteinden tegelijk opbrandden’. Deze mensen leefden met hun stress-as voor het grootste deel van de tijd op de hoogste stand, totdat hun lichaam uiteindelijk zei: “Genoeg”. Onderzoek laat zien dat mensen met ME/CVS vaak abnormaliteiten hebben in de stress-as. De samenwerking tussen hypothalamus, hypofyse en bijnieren regelt o.a. de emotieregulatie, de instinctieve vecht/vluchtreactie, de complexe hormonale balans in het lichaam (inclusief de stofwisseling) en de niveaus van stresshormonen zoals adrenaline en cortisol. Veel mensen met ME/CVS hebben abnormaal lage niveaus van stresshormen doordat hun bijnieren in de loop van de tijd zijn uitgeput door bijvoorbeeld constant alert zijn, hard werken, alles perfect willen doen of emotioneel moeten overleven door trauma’s uit het verleden. Wat de oorzaak van de overdrive ook is geweest, het is belangrijk om die te achterhalen zodat er meer ruimte komt voor innerlijke rust en ontspanning. Daarnaast is het belangrijk om te leren omgaan met de ziekte en de hoeveelheid stress als gevolg van de ziekte te verminderen.

Een ander aspect van stress en overdrive waar mensen met ME/CVS vaak mee te maken hebben, is dat ze in de loop van de tijd hebben geleerd om hun signalen te negeren als het gaat om de behoefte aan gas terug nemen, ontspanning en slaap. Ze kunnen eraan gewend zijn geraakt om hun energie op te peppen met koffie of energiedrankjes, om zo toch door te kunnen gaan met wat ze graag willen doen. Een belangrijk deel van de therapie is dan ook om je leefstijl in overeenstemming te brengen met je werkelijke behoeften en de grenzen van je lichaam. Er is rust, regelmaat en ontspanning nodig om te kunnen gaan herstellen. Dat betekent niet dat je vanaf nu niets meer mag doen, maar wel dat je weer naar de werkelijke behoeften en grenzen van je lichaam leert luisteren om van daaruit je gezondheid weer op te bouwen.

Yoga is de derde pijler van mijn holistische therapie. Door rustige oefeningen, gericht op het stretchen en ontspannen van fascia, komen je centrale zenuwstelsel, hormonen, gedachten en gevoelens weer in balans zonder dat je teveel van je lichaam vraagt. Dit betekent dat alleen de rustige vormen van yoga geschikt zijn en dat alle inspannende vormen van yoga of andere sporten vermeden moeten worden totdat je bent hersteld.

Door restorative yoga en yogatherapie, ademhalingsoefeningen (pranayama) en andere ontspanningsoefeningen zoals meditatie en yoga nidra (de yogi slaap) kom je weer in contact met je behoeften en grenzen. Hoe beter jij je innerlijke staat kunt aanvoelen en een relatie kunt leggen met hoe je je later op de dag voelt, hoe beter je in staat zult zijn om te voorspellen hoe bepaalde activiteiten of voedingsmiddelen je zullen beïnvloeden. Daarmee leg je de basis om op een assertieve manier ‘nee’ te zeggen tegen eisen of taken waarvan je van tevoren ziet aankomen dat het teveel voor je zal zijn. Dit geldt ook voor de yoga-oefeningen. Als je lichaamsbewustzijn ontwikkelt, kun je gaan herkennen wanneer je moet stoppen met wat je doet en iets meer restorative of ontspannends moet doen. Ademhalingsoefeningen helpen je bij het reguleren en verwerken van emoties en de bijbehorende gebeurtenissen in je leven. Ze zijn een aanvulling op onze psychotherapeutische gesprekken.

Specifieke yoga-oefeningen kunnen helpen bij de slaapproblemen die vaak in belangrijke mate bijdragen aan ME/CVS symptomen. Mensen met deze ziekte blijken vaak problemen te hebben met hun diepe slaap, die nodig is voor herstelfuncties. Studies laten zien dat mensen die mediteren minder last hebben van een nacht slecht slapen dan mensen die niet mediteren. Alle yoga oefeningen en ademhalingsoefeningen hebben een positief effect op de kwaliteit van je slaap.

Ademhalingsoefeningen (pranayama) zijn een belangrijk onderdeel van holistische therapie bij ME/CVS. Pranayama laat het hele spijsverteringssysteem beter functioneren, met als gevolg: verhoogde immuniteit, betere spijsvertering, verbeterde slaap, meer energie, meer vitaliteit en betere regulatie van hormonen. Door ademhalingsoefeningen komt alles in balans – homeostase – waardoor mensen zich algeheel beter voelen. Net als meditatie kost pranayama weinig inspanning. Het is niet nodig om ingewikkelde ademhalingsoefeningen te doen, het is voldoende als je via je buik leert ademhalen en tijdens de yogaoefeningen bewust gebruik maakt van je in- en uitademing. De voordelen van bewuste ademhaling komen na verloop van tijd als je geregeld en consequent oefent.

Sommige mensen met ME/CVS denken dat de prognose voor hun ziekte slecht is en dat hun kans op herstel klein is. Omdat je met yoga zelfbewustzijn ontwikkelt – door jezelf te observeren en te bestuderen – word je gaandeweg alert op allerlei vormen van negatief denken. Zelf-observatie helpt ook om je bewust te worden van je leefstijl. Leef je op een manier die jouw gezondheid bevordert? Slaap je genoeg? Eet je op regelmatige tijden? Is je voeding voldoende voedzaam? Is er balans tussen werk en ontspanning of spel?

Yogis geloven dat het vinden van je ‘dharma’ – weten wat je zou moeten doen met je leven – essentieel kan zijn om te herstellen van ME/CVS. Door zelf-observatie en verhoogde sensitiviteit ten aanzien van jezelf, kun je tot het besef komen dat je werk, je relatie, sommige mensen in je sociale netwerk of je woonsituatie niet goed voor je is. Doordat holistische therapie je helpt om je geest tot rust te brengen, kun je afstemmen op de boodschappen die je voorheen niet kon horen door de hoeveelheid ruis op de achtergrond. Wat je vervolgens doet met die nieuwe informatie is aan jou om te beslissen. Holistische therapie helpt je slechts om ermee in contact te komen.

Tenslotte is er nog het sociale aspect van yoga. Door hun vermoeidheid hebben veel mensen met ME/CVS activiteiten opgegeven waar ze voorheen veel plezier aan beleefden, om al hun resterende energie op werk of studie te richten. Weer onder de mensen zijn, gelijkgestemden ontmoeten, nieuwe vrienden maken en contact leggen met een leraar of therapeut kan je isolement helpen verlichten. Dit is wat yogis ‘sangha’ noemen – verbinding in een gemeenschap – en dat is een krachtig werktuig voor heling.