Als je echte klachten hebt, maar uit lichamelijk onderzoek komt niets tevoorschijn en je reageert ook niet op de behandeling die je krijgt, denk dan eens buiten de vaste kaders. Heb je een tijd geleden misschien iets meegemaakt wat grote indruk op je maakte? Dat kan een eenmalige gebeurtenis zijn met een grote impact zoals een echtscheiding, de dood van een dierbare, ontslag of pensioen maar je kan bijvoorbeeld ook getuige zijn geweest van een ongeluk of een natuurramp. Stapeling van gebeurtenissen, zonder dat je tussendoor hebt kunnen herstellen, is een andere mogelijkheid waarvan het minder bekend is dat dit tot allerlei werkelijke lichamelijke klachten kan leiden die medisch niet verklaarbaar zijn.

Lichamelijke klachten die je werkelijk ervaart, maar die niet kunnen worden aangetoond door bijvoorbeeld bloedonderzoek en scans, zitten niet tussen je oren en je hoeft er ook niet mee te leren leven. Het betekent ook niet dat je een aansteller bent.

Het betekent dat er wezenlijk iets is veranderd in je stresshormonen, waardoor je lichaam reageert met verkramping. Door een hoog adrenalinepeil, kenmerkend voor alle situaties waarin je een acute dreiging of chronische stress ervaart, raken spieren en bindweefsels – myofascia – in het lichaam verkrampt. Het begint bij het hoofd, de reden waarom je met hoofdpijn of zelfs migraine bij de huisarts of neuroloog terechtkomt. Als de verkramping op een andere plaats in je lichaam gaat zitten, kom je misschien met nek- en schouderklachten bij de orthopedisch chirurg, bij de oogarts met verminderd zicht, of bij de kno-arts vanwege veranderde spraak of oorsuizen. Oorsuizen ontstaat als het myofascia dat de botjes in het middenoor bij elkaar houdt onder invloed van adrenaline verkrampt.

Misschien consulteer je de internist met allerlei klachten van slikproblemen tot het prikkelbare-darmsyndroom, of ga je naar de tandarts met tandenknarsen en kaakpijn (de kaakspieren zijn de sterkste spieren in het menselijk lichaam, vraag dat maar eens aan een trapeze acrobaat). Vanwege blijvend hoge adrenalineniveaus kun je zelfs met verminderde vruchtbaarheid – door bijvoorbeeld verkrampte eierstokken – bij de gynaecoloog terechtkomen, of met een blaasontsteking bij de uroloog.

Ik weet zeker dat veel mensen die met hartkloppingen, een verhoogde hartslag of pijn op de borst naar de cardioloog gaan te kampen hebben met de gevolgen van trauma of chronische stress. En datzelfde geldt voor mensen die met astma of hyperventilatie naar een longarts gaan.

Acute stress, chronische stress en posttraumatische stress kan alles beïnvloeden dat door spieren en fascia wordt aangestuurd, wat in feite bijna alles is in het menselijk lichaam. Misschien denk je nu dat deze klachten vanzelf weer over gaan als de stress verdwijnt of als je rust neemt. Helaas is dat niet waar. Hoe dat kan zal ik hieronder proberen uit te leggen.

Lichaam en geest beïnvloeden elkaar wederzijds. Je kunt dat heel eenvoudig voor jezelf vaststellen met het volgende experiment: pak een potlood en steek die horizontaal tussen je tanden. Om dat te doen merk je dat je automatisch je lippen iets van elkaar doet en dat je je mondhoeken iets naar buiten en omhoog trekt. Je glimlacht als het ware. Let nu eens op je gevoel, wat merk je daarbij op aan je stemming? Haal nu hetzelfde potlood tussen je tanden vandaan en plaats hem op je bovenlip. Klem het potlood met je bovenlip tegen het puntje van je neus en laat los. Pas op, zorg ervoor dat het potlood niet op de grond valt! Blijf een paar seconden zo zitten en let eens op de rest van je gezicht. Waarschijnlijk heb je je ogen tot spleetjes samengeknepen onder een diepe frons van je wenkbrauwen. Wat doet dit met je gevoel en wat merk je op aan je stemming? Grote kans dat je je blij voelt met het potlood tussen je tanden en lichtelijk boos met het potlood onder je neus geklemd.

Wie ooit eens echt heel erg boos is geweest, zal op dat moment ongetwijfeld hebben gemerkt dat alle spieren zich spanden: je klemt je kaken op elkaar en balt je vuisten. Je blik wordt stekend en je stem wordt luider. Boosheid is het signaal waardoor je lijf onmiddellijk klaar staat om te vechten. Door angst echter verstrakken we en worden we hyper geconcentreerd: we zijn alert en klaarwakker om dreigend gevaar van alle kanten te signaleren. Je hartslag versnelt om zoveel mogelijk bloed naar je spieren te pompen en er wordt extra bloedsuiker vrijgemaakt om je spieren van voldoende energie te voorzien. Je staat klaar om op ieder moment te kunnen vluchten.

Onze vecht-vluchtreactie heeft zich in de afgelopen twee miljoen jaar ontwikkeld en dit functioneerde prima toen de mens nog onder natuurlijke omstandigheden leefde en voornamelijk met kortdurende stress te maken had, waarna er tijd was voor rust en herstel. Stress stimuleerde ons, zette ons aan tot grotere prestaties dan we voor mogelijk hadden gehouden en hield ons gezond. En in ons moderne leven geldt dit voor gedoseerde acute stress nog steeds: we presteren het beste vlak voor de deadline en door de spanning die we ervaren voor we het podium op moeten is onze speech sprankelender en levendiger dan wanneer we volledig relaxed zijn.

Het probleem ontstaat wanneer de dreiging die uitgaat van acute stress groter is dan we kunnen hanteren (dit noemen we trauma), of wanneer we door opeenstapeling van chronische stress onvoldoende kunnen herstellen. In beide gevallen is er sprake van een lichamelijke en een emotionele-mentale reactie; er bestaan geen emoties zonder lichamelijk equivalent. In onze moderne tijd is stress helaas veel minder duidelijk herkenbaar geworden. Waar vroeger de holebeer en de sabeltandtijger duidelijk herkenbare stressoren waren voor iedereen, is stress nu voor velen iets vaags en persoonlijks geworden. Een scheiding kan een opluchting zijn als je je verlost voelt van een narcistische agressieve partner, maar een drama als je in de steek wordt gelaten voor iemand anders. Waar de één een posttraumatische stress stoornis krijgt doordat hij getuige is van een ongeval, pakt een ander na korte tijd de draad van zijn leven weer op.

Daarbij komt dat we in een tijd en cultuur leven, waarin we onszelf verantwoordelijk houden voor ons succes. Voor velen betekent dit, dat we ons schamen voor emoties als angst en boosheid of wanneer gebeurtenissen ons veel meer van streek lijken te maken dan iemand anders. Op die momenten schiet ons psychologisch afweermechanisme ons te hulp, die het bestaan van emotionele veranderingen kan ontkennen. Psychisch lijken we dan volmaakt in orde, maar dit geldt niet voor ons lichaam. De biochemische veranderingen, zoals een verhoogd adrenalinepeil, veroorzaken psychische angst. Deze angst kan zo ver ontkent of onderdrukt worden dat hij niet wordt opgemerkt door artsen of degene die eraan lijdt. Maar de angst veroorzaakt ook lichamelijke stoornissen, die niet verborgen blijven en die je niet kunt ontkennen. Psychisch kun je jezelf voor de gek houden, maar lichamelijk niet. De herinnering aan wat er is gebeurd is onder de radar verdwenen en is alleen nog zichtbaar en tastbaar aanwezig in de vorm van lichamelijke klachten. De onderdrukte emotie houdt vervolgens de lichamelijke klachten in stand.

Wanneer je niet op een behandeling reageert, depressief blijft of in een voortdurende staat van angst bent, denk er dan aan dat je mogelijk een posttraumatische stress stoornis hebt of andere diepe emotionele pijn die je onbewust door schaamte en negatieve zelfevaluaties ontkent of onderdrukt. Chronische stress of post traumatische stress uit zich vaak in niet-specifieke symptomen die zich manifesteren als hoofdpijn, whiplash, slapeloosheid, irritatie, somberheid of depressie, spanning, misbruik van verdovende middelen, of als het niet functioneren in een relatie of op het werk.

Bij deze klachten kan een therapie helpen waarbij aandacht is voor alle emotionele, mentale, lichamelijke en sociale processen die met de gebeurtenissen samenhangen. Als je jouw verhaal herkent in deze blog, dan ben je van harte uitgenodigd om een afspraak te maken voor een vrijblijvend kennismakingsgesprek. Ik kijk graag samen met jou of ik iets voor je kan betekenen.